Ga naar hoofdinhoud

“Euthanasie in Nederland is geregeld in de wet Toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding. De wet is met een parlementaire meerderheid van D66, VVD en PvdA, vastgesteld op 12 april 2001. Een jaar later traden de wetsregels in werking, op 1 april 2002. De wet geldt uitsluitend voor gevallen van actieve euthanasie, dus levensbeëindigend handelen en hulp bij zelfdoding – op uitdrukkelijk verzoek van de patiënt zélf. Iedereen van 16 jaar en ouder kan een euthanasieverklaring opstellen (info nl.wikipedia.org).

Tijdgeest

In de jaren ervoor zijn de geesten rijp gemaakt voor deze wet. Ik herinner me allerlei TV uitzendingen waarin de meest complexe en dramatische situaties in beeld werden gebracht, situaties waarop iedereen als vanzelfsprekend moest antwoorden: “Ja natuurlijk, hier is euthanasie de enige menswaardige oplossing”. Vanaf het begin echter heeft de Katholieke Kerk heel duidelijk te kennen gegeven dat dit niet de weg van een gelovig Christen is. Inmiddels is ook de medische wetenschap veel verder en laten meer en meer huisartsen weten zich bezwaard te voelen om actieve euthanasie te plegen.

Palliatieve sedatie

Tegenover euthanasie is inmiddels de veel humanere handelswijze ontwikkeld, die overigens al langer bekend was, genaamd palliatieve sedatie of terminale sedatie. “Dit is het toedienen van slaapmedicatie tijdens de stervensfase van een patiënt. Hierbij wordt de onderliggende ziekte niet meer behandeld en overlijdt een patiënt uiteindelijk aan zijn ziekte; een natuurlijke doodsoorzaak. Er is een belangrijk onderscheid met euthanasie, waarin actief het leven wordt beëindigd door middel van het toedienen van medicamenten zoals een slaapmiddel gecombineerd met een spierverslapper. Hierbij overlijdt een patiënt ten gevolge van het toedienen van medicatie; een niet-natuurlijke doodsoorzaak. Palliatieve sedatie wordt dan ook gezien als normaal medische handelen en valt daardoor niet onder het Wetboek van Strafrecht, zoals dat bij euthanasie wel is. De arts heeft dan ook geen meldingsplicht (info nl.wikipedia.org)”.

Geweigerde uitvaart

In de afgelopen weken waarbij de weigering van een uitvaart breeduit in beeld werd gebracht, is één belangrijke vraag buiten beeld gebleven. Waarom koos deze persoon voor euthanasie en niet voor palliatieve sedatie? Dat weten we niet. We kunnen ook zeggen: “Dat gaat ons niets aan”. Maar het is wel relevant. In gesprekken hierover kom ik een aantal redenen tegen. De patiënt is bang voor de pijn of is soms bang om te stikken. De patiënt wil zijn naasten niet belasten met het stervensproces, met de slapeloze nachten, de afnemende ademhaling, de vermagering en ontluistering. De patiënt ziet op tegen de aftakeling en het verlies aan uiterlijkheid. Maar ook hoor ik regelmatig dat de persoon ik kwestie altijd de regie over het leven in handen heeft gehad en die ook nu niet uit handen wil geven. De vraag bij dit alles is: “Wat is een menswaardig sterven? Wat is ontluistering in het licht van de eeuwigheid?” Voor een gelovig Christen is niet alleen leven, maar ook sterven een vorm van navolging van Christus. Niet dat wij zo moeten lijden als Hij, maar ons geloof nodigt ons wel uit met Hem te zeggen: “Vader, in uw handen beveel ik mijn Geest.” We kunnen allerlei argumenten waarom iemand voor euthanasie wil kiezen invoelen en in zekere zin begrijpen. Tegelijk beseffen we dat dit geen navolging van Christus is. De Kerk is de stervende mens nabij. Daarin heeft de Kerk zelfs een ijzersterke traditie. Daarbij kan de kerk niet instemmen met iemand die de eigen autonomie boven Gods Woord over goed en kwaad stelt. Dan is het terugtreden van de Kerk niet alleen een getuigenis voor het Evangelie, maar tegelijk ook respect voor deze persoonlijke (gecompliceerde en niet altijd geheel vrij genomen) beslissing van die mens, ook al moet dan worden afgezien van een kerkelijke viering rond de begrafenis.

Autonomie

Het is opmerkelijk dat zowel de linkse als de rechtse media, weliswaar met andere woorden en andere benaderingen, toch feitelijk dezelfde levenshouding promoten, die van de autonome mens. Het past goed in onze cultuur waar het individualisme een belangrijke trend is geworden. De autonome mens bepaalt zelf zijn leven en dus ook zijn sterven. Voor een gelovig mens staat individualiteit en autonomie altijd in relatie met God en staat een mens met zijn of haar beslissingen nooit boven Gods handreikingen over goed en kwaad. Autonomie en individualiteit weerspiegelen de persoonlijke vrije wil en verantwoordelijkheid, dat is een groot goed. Voor een gelovig mens blijven die altijd een antwoord op Gods initiatief die aan het begin en einde van het aardse leven staat.

Het goede sterven

Een gelovig mens heeft andere ideeën over een goed sterven dan mensen die geen zicht hebben op een leven bij God. Navolging van Jezus, met name in de laatste periode van ons aardse bestaan, vraagt een bewuste levenshouding in de tijd ervoor. Niet voor niets heeft Christus ons een aantal uiterst waardevolle sacramenten nagelaten die ons daarbij een hulp zijn. Om te beginnen de Eucharistie, waarin Jezus ons keer op keer bevestigt in zijn Verbond. Met Hem verbonden kunnen we alles aan, niet uit eigen kracht, maar door zijn kracht. Het sacrament van de biecht is eveneens een wonderlijk sacrament. Wie het geregeld ontvangt, weet hoe dit sacrament diep in de ziel bevrijding schenkt, vrijmaakt en helpt om open en ontvankelijk in het leven te staan. De ziekenzalving, bedoeld voor mensen die met een ernstige ziekte of lichamelijke zwakte worden geconfronteerd, is een genadegave van Jezus aan de zieke mens. Hijzelf is dan als de engel die ons sterkt, die ons bemoedigt, die ons troost en die ons belooft om ons nabij te zijn in de uren van ons sterven. Daaromheen weten veel mensen uit ervaring hoe het gebed, niet alleen van de priester, maar zeker ook van familieleden en de parochiegemeenschap een waarachtige steun is voor de stervende.

Dan niet – dan wel?
Onlangs trof mij de vraag van iemand hoe het dan kan dat de Katholieke Kerk vaak zo mild is rondom zelfmoordsituaties. Terwijl dat een eeuw geleden nog anders was. Zou die verschuiving dan ook niet plaats kunnen krijgen bij de euthanasie-problematiek? Mijn antwoord daarop is: hoogstwaarschijnlijk niet. Door meer psychologische- en medische kennis is het inzicht gegroeid dat zelfmoord niet vanzelfsprekend vanuit een vrij wilsbesluit plaatsvindt. Heel dikwijls is er sprake van depressie of zijn er andere psychische factoren die een rol spelen. Bij euthanasie echter moet de arts juist overtuigd zijn van het vrije wilsbesluit van de patiënt. Bij zelfmoord, tenzij er duidelijk indicaties zijn die het tegendeel aantonen, gaat de Kerk uit van een onvrijwillige (wanhoops-)daad.

Een voorbeeld nagelaten

Jezus zegt rond de voetwassing, tijdens die laatste avond voor zijn sterven: “Ik heb jullie een voorbeeld nagelaten”. Die woorden mogen we op heel zijn leven en sterven betrekken. Hij heeft ons een voorbeeld nagelaten. Iedere vorm van zelfgekozen dood is een gemiste kans om ons leven aan God toe te vertrouwen. Los van alle oorzaken en redenen die daartoe soms leiden. De Kerk heeft de opdracht om de gelovigen te begeleiden naar een waarachtige overgave aan Gods liefdevolle vaderhand, in alle fasen en omstandigheden van het leven.

Pastoor Michel Hagen
Wassenaar, september 2011.

Back To Top