Is Jezus een extremist als Hij zijn zaligsprekingen spreekt, als Hij aanzet om alles te verkopen en aan de armen te geven? Is Jezus een extremist als Hij zegt de andere wang toe te keren en een mijl extra mee te gaan met je aanklager? Misschien wel, het is behoorlijk extreem, net zo extreem als het is om zeventig maal zeven maal te vergeven. Waarom is het religieuze extremisme van Jezus dan geweldloos terwijl ander religieus extremisme geneigd is tot geweld?
Eucharistieviering in de parochie van de H. Augustinus, in de kerken van de Sint Willibrordus te Wassenaar en de H. Willibrord te Oegstgeest, 26 december 2015, om 09.30 en 11.00 uur, door pastoor Michel Hagen. A.M.D.G. – I.H.S.
Preek: C2016KERSTSTEFANUS1C
Lezingen
E.L: Handelingen van de Apostelen 6, 8-10 + 7, 54-60
Psalm: 31 (30), 3 cd-4, 6 en 8, 16 en 17
T.L: —
All: Ps. 118 (117), 26a en 27a
EV: Matteüs 10, 17-22
Homilie
Het is nogal een contrast, hoorden we gisteren nog over de voeten van de vreugdebode en van het Woord dat Vlees geworden is; vandaag zien we bloed vloeien. Waarom moest diaken Stefanus sterven? Is dit nu een typisch voorbeeld van religieus geweld, van geloofsfanatisme, van extremisme en van een godsdienstconflict? Is dit de basis van alle godsdienstoorlogen?
Een maand geleden 29 november, verscheen in Trouw een interview met de Britse godsdienstsocioloog Linda Woodhead, met als titel een citaat van haar: “De neiging tot extremisme zit in alle religies”. Volgens het interview geldt deze mevrouw in Engeland als een autoriteit op het gebied van religiestudies. Zij stelt tevens dat extremisme geneigd is tot gewelddadigheid. Dus de lijn is duidelijk: Alle religies zijn geneigd tot extremisme en extremisme is geneigd tot gewelddadigheid; met andere woorden alle religies zijn in zekere zin geneigd tot gewelddadigheid.
Wanneer we naar het verhaal van Stefanus kijken, dan krijgt mevrouw Woodhead deels gelijk. De Joodse opponenten van Stefanus kunnen het niet winnen en kiezen voor geweld. Zij stenigen en vermoorden Stefanus. Waarom? Stefanus provoceert, hij daagt uit, hij poneert een ongemakkelijke waarheid, hij spreekt profetisch en vrijuit. Maar Stefanus hanteert geen geweld.
Zijn de tegenstanders van Stefanus extremistisch? Is Stefanus zelf extremistisch? Zijn ze fanatiek, zijn ze radicaal? Waarom hanteert de een wel geweld en de ander niet? Wat is het verschil tussen Stefanus en zijn tegenstanders?
Die vraag kunnen we doortrekken naar Jezus. Wat is het verschil tussen Jezus en zijn tegenstanders? Stefanus heeft de geweldloosheid van Jezus geleerd. Jezus is fundamenteel geweldloos. En die geweldloze houding van Jezus hebben we in de eerste vier eeuwen van onze jaartelling als belangrijke leidraad bij de Christenen terug gezien.
Jezus waarschuwt vandaag voor vervolgingen. We hoorden het zojuist in het Evangelie: “Neemt u in acht voor de mensen. Zij zullen u overleveren aan de rechtbanken en u geselen in hun synagogen. Gij zult voor stadhouders en koningen gebracht worden omwille van Mij, om zo ten overstaan van hen en de heidenen getuigenis af te leggen.” Wanneer Jezus een andere keer over de ondergang van Jeruzalem spreekt zegt Hij: “Wanneer gij Jeruzalem door legers omsingeld ziet, weet dan dat zijn verwoesting nabij is. Laten dan de mensen in Judea naar de bergen vluchten; die in de stad zijn eruit trekken, en die op het land vertoeven daar niet binnengaan … (Lc 21, 20-21)”.
Jezus roept niet op om dan de wapens op te pakken, nergens zet Jezus aan tot een gewelddadige opstand. Zijn Koninkrijk is niet van deze wereld. Hij spoort aan te vluchten en om een veilig onderkomen te zoeken. Hij spoort hen ook aan tot standvastigheid: “Ge zult een voorwerp van haat zijn voor allen, omwille van mijn Naam. Wie echter ten einde toe volhardt, hij zal gered worden.”
Is Jezus een extremist als Hij zijn zaligsprekingen spreekt, als Hij aanzet om alles te verkopen en aan de armen te geven? Is Jezus een extremist als Hij zegt de andere wang toe te keren en een mijl extra mee te gaan met je aanklager? Misschien wel, het is behoorlijk extreem, net zo extreem als het is om zeventig maal zeven maal te vergeven. Waarom is het religieuze extremisme van Jezus dan geweldloos terwijl ander religieus extremisme geneigd is tot geweld?
Deze vraag laat mevrouw Woodhead in het interview volledig liggen. Dit wordt trouwens ook door veel theologen en historici over het hoofd gezien. Zij citeren gemakkelijk de vloekpsalmen uit het Oude Testament en spreken over de slachtingen onder de vijanden die daar beschreven worden en typeren dat als christelijk denken of christelijke religie, zonder zich af te vragen hoe Christus en zijn apostelen hier in stonden.
Het geweld binnen het Christendom is niet te verklaren zonder de grote omwenteling waardoor het Christendom staatsgodsdienst werd van het Romeinse Rijk. Vanaf die tijd is een vijand van de staat ook een vijand van de godsdienst en omgekeerd. De straffende en vaak gewelddadige hand van de staat, was er voortaan om het geloof te beschermen. Zo groeide een denken en doen waarin geweld legitiem, ja zelfs goed was. Zonder die ontwikkeling zouden kruistochten en allerlei oorlogen binnen Europa ondenkbaar zijn.
Terug naar Jezus. Dat is wat we steeds moeten doen. Stefanus staat heel dicht bij Jezus. Hij durft te spreken, te getuigen, Hij durft voor de waarheid van Jezus uit te komen, het enige geweld dat je bij hem vindt, is mondeling, door die radicale toespraak waarin hij zijn tegenstanders niet spaart.
Het wordt tijd dat wij kiezen voor de werkelijke navolging van Christus, zoals we dat bij Stefanus zien, en leren geweldloos uit te komen voor de waarheid van Christus. Dan pas kunnen wij afrekenen met onze geschiedenis waarin we gevangen gehouden werden door staatsbelangen en allerlei angsten. Stefanus laat zien wat waarachtige vrijheid betekent, vrij zijn om uit te komen voor de waarheid van Christus, een waarheid die bevrijd, zonder geweld. Amen.
Voorbede
Bidden wij op voorspraak van diaken Stafanus tot God, onze barmhartige Vader.
Wij bidden voor alle Christenen in de wereld die niet vrij zijn hun geloof te beleven, dat zij het geloof, de moed, de kracht en de liefde mogen ontvangen die nodig is om staande te blijven. (Laat ons [zingend] bidden):
Wij bidden voor alle staatshoofden en militaire gezagsdragers, dat zij van Christus leren andere wegen te gaan, creatief te reageren, onvermoeid de dialoog aan te gaan, niet te vernederen en niet uit te zijn op eenzijdige winst, maar zich te richten op vrede voor allen. (Laat ons [zingend] bidden):
Wij bidden voor onze parochie, om een nieuw besef van geweldloosheid en een nieuwe radicaliteit in de navolging van Christus, dat wij op voorspraak van Stefanus vrij worden, zodat niets ons hindert om ons de levenshouding van Jezus eigen te maken. (Laat ons [zingend] bidden):
Wij bidden voor gezinnen en alleenstaanden, voor echtparen, ouders, kinderen en kleinkinderen, dat groot en klein het voorbeeld van Stefanus voor ogen houden, zodat zij op durven komen voor waarheid en rechtvaardigheid. (Laat ons [zingend] bidden):
Intenties