Verrast maar niet verbaasd
Deze dagen las ik de koppen van de NOS. Nu is de NOS toch al zelden onbevooroordeeld met het oog op de RK Kerk, maar deze keer was het weer evident. Twee mini artikels stonden prominent onder elkaar op de site: “Benedictus: een omstreden paus” en “Van pantserkardinaal tot brokkenpaus”. Het laat zien dat we voor goede informatie en een evenwichtig, laat staan een positief overzicht, over het leven en werk en ook de invloed van deze paus niet bij de NOS moeten zijn. Daarnaast las ik over een hele reeks “verbaasde” reacties. Waarom is iedereen zo verbaasd, of is dat een soort media-correcte reactie? Wie hem een beetje heeft gevolgd en ook de eerdere gedachtevorming tijdens de ziekte van onze vorige paus, kan hooguit verrast zijn omdat we er nu niet mee bezig waren. Ik was dus wel verrast, maar niet verbaasd. In een lang interview uit 2010 met journalist Peter Seewald, dat als boek is uitgegeven “Licht der wereld”, zegt de paus: ‘Als een paus tot helder inzicht komt dat hij fysiek, psychisch en geestelijk niet meer opgewassen is tegen de opdracht die in zijn ambt besloten ligt, dan heeft hij het recht en onder omstandigheden ook de plicht om af te treden.’
Leeftijd
Ik had dit ook al enigszins verwacht bij Johannes Paulus II. Maar omdat zijn ziekte duidelijk erger werd, is hij het gaan zien als deel van zijn roeping als paus aan het slot van zijn lange pontificaat. De huidige paus ziet hoe de medische wetenschap verder gaat. Hij beseft dat mensen in de toekomst ouder worden. Stel dat hij 95 wordt, dan heeft de kerk tien jaar lang een paus die nog maar een beperkte taak kan vervullen. Hij heeft dat goed overwogen en baant nu een weg voor zijn opvolger. In de afgelopen eeuw is er steeds meer rekening gehouden met leeftijdgrenzen. Een pastoor moet op 75-jarige leeftijd zijn ontslag indienen. De bisschop kan dan wel vragen nog langer in functie te blijven als dat nodig is. Een kardinaal mag na zijn 80e niet meer deelnemen aan de pauskeuze. Nu treedt de paus af op zijn 85e. Ik kan me voorstellen dat zijn opvolgers in de toekomst hier rekening mee gaan houden en de criteria gaan gebruiken die hij heeft genoemd. Aftreden doe je in volledige persoonlijke vrijheid, met een goede afweging, en een inschatting dat het in het belang is van de wereldkerk.
Voor- en nadelen
Tegelijk besef je dat er voor- en nadelen aan zitten. Een voordeel is dat een volgende paus gemakkelijker een keuze kan maken als hij merkt dat hij het ambt niet meer voldoende kan vervullen. Een paus heeft voortaan meer keuzemogelijkheden. Het is niet meer vanzelfsprekend dat hij tot zijn dood paus blijft. Een mogelijk nadeel is dat mensen in de omgeving van de paus in de toekomst min of meer druk op hem zouden kunnen uitoefenen om af te treden. Dat probleem heb je niet wanneer een paus in het harnas sterft. Een vaste leeftijdsgrens voor pausen zie ik dan ook niet komen. Zoiets zou een lobby in de hand kunnen werken; dan kan er een soort pre-conclaaf ontstaan nog voor het echte conclaaf begint. Ik denk dat deze paus dit alles rustig heeft doordacht en afgewogen en tot de slotsom is gekomen dat de Kerk met zijn aftreden gebaat is en dat de Kerk sterk genoeg is om eventuele problemen op dit punt in de toekomst het hoofd te bieden. Het is tenslotte Christus die zijn Kerk nabij blijft en behoedt.
Achterstand inhalen
Ik vertel weinig nieuws als ik deze paus in de eerste plaats roem als theoloog. Hij is in staat als geen ander complexe geloofsvraagstukken in eenvoudige bewoording uiteen te zetten. Hij is echt een man van het Tweede Vaticaans concilie. Mensen denken wel eens dat hij terug wilde naar vroeger, omdat hij ruimte heeft gegeven aan de oude liturgie. Dat heeft er alleen mee te maken dat hij merkt dat in het geloof en in de liturgie steeds minder aandacht kwam voor wat heilig is, voor eerbied in het algemeen en het geheim van Gods aanwezigheid. Dat was vroeger veel vanzelfsprekender en daar wil hij graag iets van terugwinnen. Vergelijk het met de roep in de samenleving om meer respect en fatsoen. Dat is niet de klok terugdraaien maar een opgelopen achterstand inhalen. Wat ik ook waardeer is zijn openheid naar de wereld. Als eerste paus heeft hij tijdens zijn pausschap boeken geschreven op persoonlijke titel. Zo ging hij in dialoog met de wereld van vandaag. Soms zegt men dat hij uitglijders heeft gemaakt in dialoog met Jodendom en Islam, maar juist door zijn brede theologische en culturele kennis heeft hij die dialoog kunnen versterken, waardoor op dit moment veel positieve reacties uit die gemeenschappen komen.
De ideale paus
In deze dagen zie je meteen ook hoe er een rating ontstaat van pauskandidaten. Mensen vragen wat een goede kandidaat zou zijn. Het is echter moeilijk om verwachtingen naar een volgende paus te hebben. Wanneer wij profielschetsen gaan maken, dan moet een paus een heilige zijn, een groot theoloog, een echte pastor met hart voor de mensen, een geweldig bestuurder die aan het hoofd van een wereldkerk kan staan, een charismatische persoonlijkheid die goed met de media overweg kan, iemand die jong van hart is, zodat hij de taal en de cultuur van de jongeren verstaat, een mondiaal denkend mens die oog heeft voor de bijzondere cultuurverschillen et cetera. Alles is belangrijk, maar het belangrijkste is natuurlijk dat het een man van Christus is, die innerlijk luistert naar de heilige Geest en de tekenen van de tijd verstaat. Daarom is het beste wat we kunnen doen gewoon bidden in deze periode voor een goede opvolger van Petrus. Wanneer wij in geloof vragen, zal God geven wat we nodig hebben.
Beeldvorming
We kijken dikwijls naar de Kerk met de ogen van de moderne media, met verwachtingen van deze snelle tijd of met ideeën die met de mode meebewegen. Maar dat is allemaal zo vluchtig en tijdelijk. De Kerk bestaat tweeduizend jaar. De belangrijkste dingen waar het in het leven om draait is geloof, hoop en vooral de liefde. Daar gaat het in de Kerk om, dat is universeel en niet aan mode onderhevig. Veel mensen zien de Kerk soms als een groep oude mannen met plechtige gewaden. Maar dat betreft slechts de buitenkant en ook alleen de top van het bestuur. Wie bovendien de moeite neemt om die mensen, net als onze paus, echt te leren kennen, ontdekt gelovige bisschoppen en priesters, mensen met veel ervaring, die de wijsheid van eeuwen doorgeven en veilig stellen. Wij horen en lezen via de media bijna alles met het filter van moderne journalisten en mij is gebleken dat die vaak heel slecht luisteren en ook slecht lezen. De goede niet te na gesproken, zijn de meesten er alleen op uit hun verhaal en hun visie te spuien. Dus wil ik iedereen aanraden om vooral zelf de teksten van de Kerk te lezen, dan kun je ook zelf een idee vormen en je mening bepalen (www.rkdocumenten.nl).
Echt katholiek
Ik ben Joseph Aloisius Ratzinger dankbaar dat hij het pausambt heeft vervuld. Als ik zijn encyclieken lees en andere publicaties, dan herken ik zijn grote en evenwichtige, maar ook zeer gerijpte geloof, waarin zowel de schat van het Evangelie alsook de wijsheid van tweeduizend jaar kerkelijk leven doorklinkt. Misschien dat hij met het oog op zijn opvolger voor de stilte kiest, maar ik hoop dat Peter Seewald nogmaals de kans krijgt tot een interview en dat hij als “emeritus paus” kracht vindt om te blijven publiceren. Hij is in staat om inzichten van grote heiligen zoals de kerkvaders tot en met de moderne theologen bij elkaar te houden. Dat is echt katholiek. Het is misschien wel zijn grootste verdienste.