“Hosanna” en “Kruisig Hem”. Dat hebben we op Palmzondag gehoord. Ik moest er de afgelopen weken meerdere keren aan denken, toen ik allerlei positieve, ja bijna euforische geluiden hoorden op radio en tv. Op allerlei momenten konden we horen over de nieuwe paus. In de auto luisterde ik op Radio 1 even naar de perstribune. Daar hoorde ik hoe een oud schaatser een heldere weergave gaf van hoe her en der over geloof en Kerk wordt gesproken. Hij zei: Ik ben onder de indruk van die man. Tot nu toe wilde ik niets meer met de Kerk te maken hebben. Maar dat dit kan, meer over de natuur en natuurlijk ook over clichés van “we moeten voor de armen zorgen” dat weten we allemaal wel. Maar ik hoop dat hij ook iets doet voor euthanasie en homohuwelijk, dat zou echt belangrijk zijn, die man heeft een taak in de wereld.
Ik luisterde toch wel met stijgende verbazing. Opkomen voor de armen is een cliché, en opkomen voor euthanasie en homohuwelijk, dat is pas echt belangrijk, dat zou de taak van onze paus in de wereld moeten zijn? Ik vroeg me af waarom paus Franciscus zo’n positief onthaal heeft gekregen. Het is duidelijk dat hij een heel andere kijk heeft op wat belangrijk is en wat voor taak hij in de wereld heeft. Bovendien was paus Benedictus al de groenste paus, met ruim 2000 zonnepanelen op het dak van de audiëntiezaal in het Vaticaan.
Ik denk dat het positieve onthaal van paus Franciscus aan een paar dingen te danken zijn. Eerst zijn mediagenieke optreden. Hij weet om te gaan met de aandacht van de wereld die op hem gericht is. Maar dat is altijd kwetsbaar, de moderne mediamaatschappij wisselt over het algemeen snel van onderwerp. Toch is het op zich positief, omdat er duidelijker in een positieve toon over paus Franciscus wordt gesproken. Tegelijk wordt een gevoeligheid van de wereld zichtbaar die voor de Kerk ook van belang is. De wereld is zelf erg gevoelig voor glitter en glamour, maar zoekt in de Kerk niet louter mooie liturgie, de samenleving verwacht ook eenvoud en authenticiteit.
Kardinaal Bergoglio staat bekend als een verdediger van de armen. “We leven in het meest ongelijke deel van de wereld, dat het meest is gegroeid, maar dat de ellende het minst heeft verminderd”, zei kardinaal Bergoglio tegen Latijns-Amerikaanse bisschoppen in 2007. “De onrechtvaardige verdeling van goederen duurt voort, wat een situatie veroorzaakt van sociale zonde die uitschreeuwt naar de hemel, en die de mogelijkheden van een voller leven beperkt voor zoveel van onze broeders en zusters.” Vaticaankenner Gerard O’ Connell vertelde over hem: “Dit is een man die naar de krottenwijken gaat en met de mensen kookt.” Als aartsbisschop verkoos de huidige paus te wonen in een eenvoudig appartement boven het wonen in het bisschoppelijk paleis. Hij weigerde een chauffeur met limousine en gaf er de voorkeur aan de bus te nemen naar zijn werk. Ook kookte hij zijn eigen maaltijden.
Dit zet Paus Franciscus nu in zekere zin voort in het Vaticaan. Hij geeft de voorkeur aan het Domus Sanctae Marthae, het eenvoudigere gastenverblijf van de Heilige Stoel. Als ik me niet vergis, hebben we daar ooit met het seminarie gelogeerd, tijdens een Romereis in mijn studententijd. Hij verblijft er tot nu toe in suite 201, waar hij eveneens bezoekers kan ontvangen. De maaltijden nuttigt hij in de gemeenschappelijke eetzaal. Op 28 maart 2013, Witte Donderdag, waste en kuste paus Franciscus (als eerste paus, voor zover bekend), de voeten van vrouwen en moslims. Hij deed dat tijdens de Mis in de kapel van de jeugdgevangenis Casal del Marmo in Rome. Bij zijn naamkeuze na het conclaaf schijnt iemand hem de naam hebben gesuggereerd van Adrianus VII. De “Nederlandse” paus Adrianus VI begon voortvarend met de hervorming van de curie en het afschaffen van allerlei voordeeltjes. Hij leefde uiterst sober. Paus Franciscus heeft niet de naam van paus Adrianus gekozen, maar leeft en werkt wel in zijn lijn. Wat de bevolking van Rome toen niet aansprak, spreekt de wereld nu wel aan en is een teken van onze tijd dat we niet mogen veronachtzamen.
Er is nog een andere verklaring voor zijn positieve ontvangst. We weten nog hoe Benedictus werd ontvangen. Hij had in het verleden bijnamen gekregen, zoals “de pantserkardinaal”. Als prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer, had Joseph Ratzinger niet overal vrienden gemaakt. Voor de media was het niet moeilijk een hele reeks verongelijkte “slachtoffers” van zijn “inquisitie” te vinden die breeduit, ja tot tranen geroerd, meedeelden hoe slecht het voor de Kerk was dat hij nu tot paus gekozen was. Hun voorspellingen zijn duidelijk niet uitgekomen. De Heilige Geest overstijgt gelukkig alle menselijke angsten en gedachten.
Voor de media is dit natuurlijk lastig geweest, want als ze vanaf het begin een negatief beeld hebben geschetst, is het archief dat ze aanleggen overwegend negatief. Bovendien bevat hun netwerk dan beduidend meer zure critici dan positieve of loyale commentatoren. Zodra er iets in de aandacht komt, duiken ze in het archief en komen vervolgens met de oude koeien op de proppen die bepaald zijn door de negatieve kijk van het begin. Dit heeft paus Benedictus zijn hele pontificaat parten gespeeld. Niet dat hij zich er veel van heeft aangetrokken. Zijn encyclieken en zijn Jezus-boeken zijn parels van geloofsuitleg, voor heel de wereld, die in de toekomst nog lang zullen doorwerken.
Paus Franciscus heeft het voordeel dat hij deze voorgeschiedenis niet heeft en als een frisse verschijning naar voren is gekomen. Wie echter verwacht dat paus Franciscus de moraal van de Kerk, de visie op homohuwelijk of euthanasie, de vrouw in het ambt of gehuwde priesterschap ineens totaal omgooit, zal bedrogen uitkomen. En als de wereld dat door krijgt, hoe zal het dan gaan? Eerst “Hosanna” en daarna “Kruisig Hem”. Zo verging het Jezus. We zullen het afwachten. Bij Jezus duurde het drie jaar. Als paus Franciscus die tijd ook krijgt, kan er veel goeds gebeuren. Bovendien is hij net als zijn voorganger uiteindelijk niet afhankelijk van een positieve of negatieve pers. Dat heeft hij als kardinaal reeds laten zien. Gewoon doen wat de Geest je ingeeft. Vasthouden aan de koers die Hij je heeft gewezen. Zoals hij was als kardinaal, zal hij als paus ook zijn. We mogen er gerust een vingerwijzing in zien dat we als Kerk (in het Westen zelfs als relatief “rijke” Kerk), de armen niet mogen vergeten. Er komen andere tijden.
Pastoor Michel Hagen
Gaffel, 2 april 2013.